Psikodrama Oturum Protokollerinin Tutulmasının Genel Anlamı:
Psikodrama oturum protokolü tutmak, bir taraftan insanın kendi deneyimlerini geliştirip değerlendirmesine, diğer taraftan da psikodrama gruplarında kısa ve uzun bir zaman dilimi içerisinde oluşacak gelişmeler üzerinde bilgi edinmesine yarar. Yazılı protokoller kişinin kendi yaşadığı deneyimi güncelleştirmesine, kendi başarısını kontrol etmesine, meslektaşlar arası iletişime ve belgelendirmeye yardım eder.
Adayların Protokolleri Yazarken Öğrenmeye Dikkat Etmeleri Gereken Noktalar:
Grup üyeleri protokolü, psikodrama oturumlarında ortaya çıkan somut durumları ve uzun süredeki gelişmeleri anımsama, onlara anlam verme ve değerlendirme yeteneklerini geliştirme amacı ile tutmalıdır. Bu yetenekler arasında protokolü tutanların kendi bireysel yaşantısal deneyimlerini yazılı olarak işleme; oturum sırasında başvurulan psikodramatik girişimleri, bunların sonuçlarını ve olası seçenekleri yeniden düşünme; psikodrama oturumlarını ve o oturumlarda gelişen bireysel ve grup süreçlerini işleme ve anımsama; psikodrama kuramı içinde kendi durumunu açıklığa kavuşturma vardır.
Protokol Türleri:
Protokoller türlere ayrılabilir: 1. Anlatılmak üzere odak alınan şeye göre: Kendi yaşantısını anlatma, oyunun gidişini anlatma, sürecin gidişini anlatma olarak; 2. Ele alınan zaman dilimine göre: Bir oturumu anlatma, bir eğitim seminerini (iki–üç gün) anlatma; 3. Ele alınan konuya göre: Protagonist oyununu anlatma, grup oyununu anlatma olarak ayrıştırılabilir.
Kuşkusuz bu üç farklı durumun birbiriyle birleştirilerek tam yapılabilmesi güçtür. Bu durumda bir oturumda protagonist oyununun yaşantısal protokolü, bir hafta sonu seminerinde süreç analizi ele alınabilir.
Eğitim Gruplarında Protokol Tutmada İşlemsel Süreç:
Temel eğitim aşaması çalışma birimlerini bitirmeye yaklaşan grup üyeleri, üç adet protokol tutmalıdır. Bu protokoller eğitim aşamasını tamamlama sürecinden en geç dört hafta önce eğitim sorumlusuna sunulmalıdır. Grubun yöneticisi ve yardımcı yöneticisi, kendilerine verilen protokolleri aşağıda tanımlanan ölçütlere göre değerlendirirler ve “uygundur”, “geliştirilmesi gereklidir” ya da “yetersizdir” şeklinde bir sonuç belirterek imzalarlar. Protokol hazırlayan grup üyelerinin üç protokol içerisinde değişik tipte protokol hazırlaması beklenir. Grup yöneticisi ve yardımcı yönetici, grup üyelerine en az bir adet geçerli protokol örneği sağlamalıdır. Bu örnekler, eski üyelerin yazdığı protokollerden sağlanabilir. Protokolü örnek olarak kullanılan kişinin onayının alınmış olunmasına dikkat edilmesi, etik açıdan önem taşıyan bir noktadır. Grup yöneticisi ve yardımcı yönetici, her bir grup üyesinin verdiği protokolün tam olduğunu ve kabul edildiğini belirten bir yazılı raporu Sınav Kurulu’na iletir. Sınav Kurulu, her bir grup üyesinin protokol sonuç raporlarını Arşiv Kurulu’na aktarır.
Protokollerin Değerlendirilme Ölçütleri:
Protokolün anlaşılır ve açık olması; konuların açık olarak canlandırılması; öznel ve nesnel olarak yaşantıyı anlatabilme; bireysel sürecin ve grup sürecinin işlenebilmesi; psikodramatik girişimlerin amaç ve sonuçlarının ve çeşitli seçeneklerin alınıp işlenebilmesi; psikodramatik kuram çerçevesinde uygun kuramsal açıklama modeli kullanılabilmesidir. Bunlardan son ikisinin birleştirilebilmesi daha çok ileri aşama adayları için söz konusudur.
Protokol Örneği
Üç saatlik bir oturum. 10 kişilik tedavi grubu. Grubun dördüncü ayı. Gruba, geçen haftaki grup oyununda alınan rollerle ilgili taşıdıkları şeyler sorularak başlandı. Geçen hafta bir mahalle yaşantısı oynamışlar, erkekler kadın kadınlar erkek rolleri almıştı. Geçen haftayı anımsarken üyelerin gülerek yaşamda zorlandıkları şeyleri oyun aracılığıyla daha rahat yapabildiklerine ilişkin bazı geribildirimler verdikleri görüldü. Bugünkü ihtiyaç ve gereksinimlerine odaklanıldığında üç üyenin temelde iletişim güçlükleri ile ilgili çalışmak istedikleri şeyler olduğu duyuldu. E, af sayesinde yeniden okula başlayacağını, ancak geçmişte okuldaki yedi yıllık deneyimindeki olumsuzlukların tekrarından korktuğunu, gerek arkadaşları gerekse hocaları ile arasında geçmiş olanların izini taşıdığını söylüyordu. Bu üye grupta sorunları ile ilgili olarak bir kez protagonist olmuş ve annesi ile çatışmasını ele almıştı. Bir kez de cinsel konulardaki sorun ve yaşantıları ile ilgili olarak yoğun paylaşımlarda bulunmuş ve grubun birbiri ile kaynaşmasını hızlandırmış bir üye idi. H, grubun şimdiye dek olan yaşantılarından çok yarar gördüğünü sık sık dile getiren bir üyeydi. İşyerinde yaşadığı bazı sorunları ile ilgili çalışmak istiyordu. Eş öfke kontrolü ile ilgili bir konuya odaklanmak istiyordu. Üç aday ortaya alındı. Yönerge üzerine grubun çoğunluğunu kendi taraflarına çekmek üzere, kendi gereksinimlerinin aciliyetine ilişkin açıklama ve propagandalar yaptılar. Günlük yaşamda alışık olmadıkları bir şeydi bu. Bu tür bir etkileşim sonrasında E’nin arkasına yığılma oldu. Adaylardan birisi geri çekilip onun arkasına geçtiği için grup yeniden seçim yaptı, çoğunluk E’nin arkasındaydı. Sahne alanı belirlendi. E’le birlikte turlamaya çıktık. Bir ders sırasında yaşadığı bir anı üzerine odaklandık ve sahneyi kurduk.
1. sahne
Yanında arkadaşı Z ile oturuyor. Kalabalık bir sınıf. Hoca ders anlatıyor. Z, E’e bir şeyler yazıp uzatıyor, E gülüyor. Hocanın dikkatini çeken bu gülüş uyarıya sebep oluyor. E, ama hocam Z sebep oldu dese de hoca, çıkışta beni gör, diyor. Çıkışta geçen diyalogda E, Z bana bir şeyler yazmıştı dese de hocası ona sen ilgi çekmeye pek meraklısın, bayılmalarınla ya da davranışlarınla hep bunu yapıyorsun, diyor. Bu sırada protagonistin başının öne eğildiği, bacaklarının titremeye başladığı ve ağlamaya başladığı gözleniyor. Önce iç konuşmasını başını yana çevirip söylemesini istiyorum. Şöyle diyor: Z’i şikâyet ederek hata yapıyorum. Haklı, ben bunu yapmamalıyım. Kardeşim de bu okulda, onun hakkında hiç böyle şeyler söylenmiyor. O güçlü ben güçsüzüm. Beni kimse anlamıyor, çok yalnızım ve güçsüzüm. Bacaklarındaki titreme ve başındaki ağırlık duyumları için birilerini seçtiriyorum. Bu belirtiler şunu söylüyor: Başımdaki ağırlık kardeşimle ilgili; Z için seçtiği grup üyesini seçiyor ve başına baskı olarak yerleştiriyor. Bacaklarındaki duyumları eşlediğinde sana güçsüz olduğunu, küçük olduğunu hatırlatıyorum, diyor. Hocasının adeta bir dev gibi olduğunu söylüyor. Bunun üzerine hocayı sandalye üzerine çıkarıyoruz. Kendini böcek gibi küçücük hissettiğini söylüyor. Bacaklarından gelen duyumları değerlendirerek dizleri üzerinde çöküyor. Başında da kardeşi olarak belirlediği grup üyesi ağırlık yapıyor. Eşlemeler aracılığıyla derinleşiyoruz. Bu durumda temel eşleme: gücümü tam kullanmama engel olan şey… dediğimizde protagonist bunu “zarar vermekten korkuyorum” diye tamamlıyor. Gözlerini kapatıp, bu duyguyla bağlantılı anılarını gözden geçirmesini söylüyorum. Ben kardeşimin saçlarını kesmiştim..diyor.
2. sahne
Hasta 7–8, kardeşi 4–5 yaşlarında. Anneannenin evindeler. TV’de Susam Sokağı oynuyor. Anneanne içeride yemek yapıyor. Protagonistin role girmekte zorlandığı gözleniyor. Bunun üzerine kendisi için birisini seçmesi, olayı onlara anlatıp dışardan izlediği bir oyun gibi görmesi sağlanıyor. Anlatılan olayda anneanne mutfakta; E odada bulduğu makası alıp TV izleyen kardeşinin uzun saçlarını kesiyor, anneanne korku ve panik içinde, ya ona zarar verseydin, diye bağırıyor. Dışardan izlerken bir anda olayların içinde gibi hisseden protagonist bu kez olayın içine alınıyor. Önce kendisi, sonra kardeşi ile rol değiştirip onu oynuyor; kendisini oynarken eşlemeler de yardımıyla onu kıskandığını, o doğduktan sonra ilgi ona kaydığı için zorlandığını öğreniyoruz; kardeşi rolünde ona, ablanla ödeşmek ister misin, diyorum; evet ben de onun saçını keseceğim, diyor, bu sahneyi (surplus reality) de canlandırıyoruz. İdeal anneanneyi oyna dediğimizde anneanne, kızım ben de çok korktum, diyor. Bu şekilde bu travmatik anı üç açıdan yeniden yeniden oynanıyor. Kardeşinin saçlarını keserken de protagonistin dizleri üzerinde çökmüş şekilde olduğu gözleniyor. Daha sonra olgu yeniden birinci sahneye alınmış; bu kez öğretmeniyle daha girişken olduğu bir diyalog sergilediği görülmüştür. Rol geribildirimleri ve paylaşımlarda çok ilginç bir nokta daha ortaya çıkıyor. Z’i ve kardeşi oynayan üye kendi ablasıyla yaşadığı sorunları dile getiriyor. Ablasının zaman zaman depresyona girdiğini kendisinin ise ailedeki görünür güçlüyü oynayan ama içi içini yiyen bir durumda olduğunu söylüyor. Uzun süren paylaşımları dinleyen E özellikle bu geribildirimden çok etkilendiğini, bunun kardeşini anlaması açısından çok yeni bir şey olduğunu belirtiyor.
YORUM
Rol kuramı açısından incelediğimizde olgunun ikinci küme roller, yani aktif rollerin performansında, kendine güven, gücü kullanma, otonomi alanlarında güncel yaşamdaki kısıtlılığı teşhis edilmiş; bu kısıtlılığın doğuş noktasına (status nascendi) doğru takibi yapılmış ve onarıcı girişimlerde bulunulmuştur.
PROTOKOL TUTMA ÖRNEK FORMLARI
GENEL
Grup:…………………………….
Tarih:…………………………….
Yönetici:…………………………
Formu dolduran kişi:……………
Katılan grup üyeleri:
Olmayan üyeler
Kim, neden:
Isınmada kullanılan teknikler: amaç:
Eylem evresinde kullanılan teknikler: amaç:
Rol alan, rolün kısa açıklaması: toplumsal stereotipi, ana etkileşim duygusal ve enerjetik yük
kim ile/nasıl:
Paylaşım sırasında duygusallaşma, neden? :
Rol geri bildirimi veya özdeşim geri bildirimi esnasında duygusallaşma, neden? :
PROTAGONİST OYUNU Grup:………………………………..
Tarih:……………………………….
Yönetici:……………………………
Formu dolduran kişi:………………
Protagonist:…………………..
Isınmada hangi konu(lar)dan söz ediliyordu? (anahtar kelimeler):
Başka adayların varlığı
kim: tahmini konu:
Protagonist lehine nasıl veya kim tarafından karar verildi? :
Oyunun başlangıcındaki konu:
Oyunun sonundaki konu (bütün sürecin gözden geçirilmesi):
Oyun hakkında kısa açıklama (özellikle roller ve ilişkileri hakkında yorum):
Oyun süresi (yaklaşık olarak):………………………….
Oyunda soruna odaklanmak protagonist için:
önemli □ önemsiz □
Protagonist oyunundan yaralandı:
çok □ biraz □ hiç □
Protagonisti yönetmek:
kolay □ orta □ zor □
GRUP OYUNU
Grup:………………………………..
Tarih:……………………………….
Yönetici:……………………………
Formu dolduran kişi:……………….
Isınmada hangi konu(lar)dan söz ediliyordu? (anahtar kelimeler):
Başka alternatif varlığı
ne: tahmini konu:
Grup oyunu oynanmasına nasıl veya kim tarafından karar verildi? :
Oyunun başlangıcındaki konu:
Oyunun sonundaki konu (bütün sürecin gözden geçirilmesi):
Oyun hakkında kısa açıklama (özellikle roller ve ilişkileri hakkında yorum):
Oyun süresi (yaklaşık olarak):………………………….
Oyunda soruna odaklanmak grup için:
önemli □ önemsiz □
Grup oyundan yararlandı:
çok □ biraz □ hiç □
Grubu yönetmek:
kolay □ orta □ zor □